| Wyszukaj publikacje zawierające tekst: | |||
| wersja do druku |
| Realizacja praw wierzycieli w postępowaniu upadłościowym poprzez wyłączenie rzeczy z masy upadłości |
| Realizacja praw wierzycieli w postępowaniu upadłościowym poprzez wyłączenie rzeczy z masy upadłości. Uchwalona 28 lutego 2002 r. ustawa prawo upadłościowe i naprawcze (dalej pun) zmieniająca dotychczas obowiązujące regulacje - rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z 24 października 1934 r.: Prawo upadłościowe (dalej pu) weszła w życie 1 października 2003 r. Istotne jednak jest, iż na mocy przepisów przejściowych (art.536 pun) „W sprawach, w których ogłoszono upadłość przed dniem wejścia w życie ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe”. Powyższy zapis powoduje, iż jeszcze przez kilka lat w toczących się postępowaniach może mieć zastosowanie zarówno nowa jak i poprzednia regulacja. Istotą postępowania upadłościowego – egzekucji generalnej - jest według obowiązujących przepisów, ustalonej doktryny i orzecznictwa „wspólne i co do zasady równe zaspokojenie wszystkich wierzycieli z całego majątku upadłego dłużnika”. Także nowa ustawa, kładąc silniejszy nacisk na zachowanie przedsiębiorstwa dłużnika, tej istoty nie zmienia. Majątek dłużnika, po ogłoszeniu jego upadłości w całości przejęty w zarząd przez wyznaczonego postanowieniem sądu syndyka obejmuje wszystkie przedmioty (nieruchomości oraz ruchomości) stanowiące własność upadłego, oraz wszystkie przysługujące mu wierzytelności i inne prawa majątkowe (np. udziały w spółkach prawa handlowego, akcje w spółkach akcyjnych, obligacje, jednostki uczestnictwa w funduszach powierniczych itd.), które możliwe są do zrealizowania poprzez zamianę na pieniądze. Wymienione powyżej przedmioty i prawa z ogłoszeniem upadłości stanowią masę upadłości (art.20 § 1 pu, art.61 pun) Syndyk obejmując masę upadłości ma obowiązek niezwłocznie zinwentaryzować cały zastany majątek. Co do zasady, już na tym etapie postępowania, nie powinien on włączać do inwentarza przedmiotów ani praw majątkowych, o których z całą pewnością wie, iż nie należą do upadłego. W skład masy upadłości nie może syndyk także zaliczyć mienia upadłego, które jest zwolnione przez prawo od egzekucji, oraz tego, co upadły (później) osobistym zarobkiem nabędzie w toku postępowania, jednak w granicach tylko niezbędnych potrzeb upadłego i osób będących na jego utrzymaniu. (art. 20 § 2 pu i odpowiednio art.63 pun) Nie powinny zostać zaliczone do masy upadłości także środki pieniężne w oczywisty sposób nie należące do upadłego (np. złożone dłużnikowi depozyty) pod warunkiem wszakże, że znajdują się oddzielnie od innych środków pieniężnych i dają się zidentyfikować – na przykład były wpłacone na wydzielony rachunek bankowy, lub w zamkniętej i opisanej kopercie zostały złożone i były przechowywane w kasie dłużnika. Ta sama zasada dotyczy wierzytelności i praw nie należących do upadłego. Nieczęsto jednak zdarza się, iż już w czasie inwentaryzacji majątku upadłego syndyk posiada wystarczającą wiedzę, które z jego składników są bezsprzecznie własnością upadłego, których pochodzenie jest wątpliwe a co do których może rościć sobie prawa inny podmiot lub osoba trzecia. Dokładniejszą wiedzę na ten temat uzyska syndyk dopiero porównując spis sporządzony z natury z zapisami w księgach upadłego. Także wtedy często okaże się, że pochodzenia pewnych składników majątkowych nie sposób ustalić, zapisy w księgach upadłego bywają bowiem niekompletne lub niewiarygodne. W takiej sytuacji syndyk winien domniemać, iż skoro wątpliwe co do pochodzenia rzeczy znalazły się w posiadaniu dłużnika przed ogłoszeniem upadłości, są jego własnością i należy je zatem włączyć do masy upadłości (art.69.3 pun). Takie postępowanie jest uzasadnione i racjonalne, nie może być zatem uważane za naruszenie prawa. W omawianym przypadku uprawnionej osobie (jeżeli taka istnieje) przysługuje przecież prawo do żądania wyłączenia z masy upadłości rzeczy nie należących do upadłego i wydania ich uprawnionemu, a to na podstawie (art.28 – 30 pu i odpowiednio art.70 – 72 pun). Uprawnienie to przysługuje także w stosunku do środków pieniężnych i praw - tych jedynie, które jak wskazano uprzednio nie powinny być włączone do masy upadłości. Warto zauważyć, iż możliwość zgłoszenia żądania wyłączenia z masy upadłości (wydania) rzeczy nie jest w obu regulacjach (pu i pun) ograniczona żadnym terminem. A zatem uprawniony może takie żądanie zgłosić w toku całego postępowania upadłościowego – od dnia ogłoszenia upadłości do prawomocnego ukończenia, umorzenia lub uchylenia postępowania. Z logiki postępowania upadłościowego (zadaniem syndyka jest możliwie szybkie zlikwidowanie majątku poprzez jego sprzedaż i zaspokojenie wierzycieli upadłego) wynika, iż uprawniony ze złożeniem wniosku o wyłączenie z masy we własnym interesie zwlekać nie powinien. Adresatem wniosku o wyłączenie z masy upadłości (art.28 p.u. i odpowiednio art.70 pun) bądź wydania rzeczy mającemu do niej prawo (art.29 p.u. i art.72 pun) zawsze jest Sędzia Komisarz postępowania upadłościowego. Postanowienie w sprawie Sędzia Komisarz wydaje zaś po zasięgnięciu opinii syndyka. Warunkiem wydania postanowienia o wyłączeniu z masy upadłości bądź wydaniu rzeczy jest przede wszystkim by rzecz nie należała do upadłego (nie była jego własnością). Żądający wyłączenia (wydania) jest zobowiązany w sposób przekonywujący i nie budzący wątpliwości wykazać swoje prawo do rzeczy. Należy w tym miejscu zauważyć, iż prawo upadłościowe (pu i pun) nie przesądza, z czego powyższe prawo do rzeczy miałoby wynikać. Powszechnie uznaje się, iż źródłem prawa do rzeczy mogą być zarówno stosunki prawne o charakterze rzeczowym ( np. własność ) jak i zobowiązaniowym (np. umowa). Bywa czasem, że z wnioskiem o wyłączenie z masy (wydanie) tych samych rzeczy występują dwa różne podmioty – podając różne źródła przysługującego im prawa do rzeczy. I tak na przykład wnosi o wyłączenie z masy firma leasingowa, z którą upadłego bezspornie łączyła umowa – jako właściciel rzeczy oraz bank, który jako swoje prawo do rzeczy wskazuje umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie tych samych rzeczy zawartą z firmą leasingową. Zatem oba podmioty występują, każdy na swoją rzecz o wyłączenie tych samych przedmiotów powołując się na swoje prawo do nich (w obu przypadkach prawo własności). Prawo takie może przysługiwać tylko jednemu z nich. Drugim, nie mniej ważnym warunkiem wydania przez Sędziego Komisarza korzystnego dla żądającego postanowienia o wyłączeniu z masy upadłości (wydaniu) jest by rzecz, która jest przedmiotem żądania znajdowała się w masie upadłości. Rzecz ta powinna także posiadać cechy indywidualne pozwalające ją wyodrębnić od innych podobnych rzeczy i cechy te żądający winien wskazać. I tak, gdy na przykład uprawniony żąda wydania sprzętu komputerowego, maszyn, urządzeń itp. oprócz rodzaju i typu winien wskazać numer fabryczny bądź inne cechy pozwalające na jednoznaczne zidentyfikowanie sprzętu, w przypadku, jeżeli w masie upadłości jest wiele sprzętu podobnego. Zdarza się jednak, wcale nie rzadko, iż uprawniony dłuższy czas zwleka ze złożeniem wniosku o wyłączenie z masy. Bywa, iż w międzyczasie syndyk likwidując majątek masy upadłości sprzeda rzecz, o wyłączenie której uprawniony wniesie już po tym zdarzeniu. Ponieważ w takich okolicznościach wyłączenie i wydanie rzeczy obiektywnie byłoby niemożliwe uprawnionemu będzie przysługiwało żądanie tzw. wyłączenia zastępczego, czyli żądanie wydania przez masę upadłości świadczenia wzajemnego uzyskanego ze sprzedaży rzeczy (art.28§ 3 p.u. i art.71.1,2 pun). W regulacji dotychczasowej (pu) osoba mająca prawo do rzeczy, na podstawie art.28 § 3 wprost miała możliwość żądania odszkodowania, jeżeli mogła wykazać, że syndyk zbywając rzecz wiedział, iż podlegała ona wyłączeniu z masy upadłości. Zapis taki w nowym prawie upadłościowym i naprawczym został pominięty, w związku z tym wierzyciel, który czułby się pokrzywdzony działaniem syndyka musiałby dochodzić od niego odszkodowania na zasadach ogólnie obowiązujących. Prawo upadłościowe (podobnie pun) nie przewiduje możliwości złożenia zażalenia na postanowienie oddalające żądanie o wyłączenie z masy upadłości (wydanie) rzeczy, co jednak nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu roszczenia w drodze powództwa przeciwko masie upadłości (atr.31 § 3 pu i art.74 pun). W takim przypadku żądający wyłączenia (wydania) po oddaleniu postanowieniem Sędziego Komisarza jego wniosku ma nieskrępowany wybór – może skorzystać z możliwości zgłoszenia wierzytelności w trybie przewidzianym w art. 150 i nast. pu lub art.239 i nast. pun, bądź powództwa w trybie procesowym przeciwko syndykowi o wydanie rzeczy lub świadczenia wzajemnego. Istotną zmianą w stosunku do prawa upadłościowego w prawie upadłościowym i naprawczym jest zapis w art.74.3 pun – „Powództwo może być oparte wyłącznie na twierdzeniach i zarzutach zgłoszonych we wniosku o wyłączenie z masy upadłości. Inne zarzuty i twierdzenia mogą być zgłoszone jedynie wtedy, gdy powód wykaże, że ich wcześniejsze zgłoszenie było niemożliwe. Niezależnie od wyniku sprawy sąd obciąży powoda kosztami procesu, jeżeli powołał nowe dowody istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, których nie zgłosił we wniosku o wyłączenie”. Nowa jest także możliwość zabezpieczenia powództwa poprzez ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania mienia objętego żądaniem wyłączenia z masy upadłości (art.74.4 pun). Powództwo o wyłączenie z masy może potencjalnie zapewnić lepszą, bo pełną ochronę interesów uprawnionemu do rzeczy. Zgłoszenie wierzytelności jest bowiem ze zrozumiałych względów jedynie ekspektatywą proporcjonalnego udziału, na równi z innymi wierzycielami tej samej kategorii zaspokojenia w podziale funduszów masy. Z drugiej jednak strony każdy toczący się obok postępowania upadłościowego proces (szczególnie gdy sąd zabezpieczy powództwo na majątku będącym w masie upadłości) musi prowadzić do spowolnienia tego postępowania, a w rezultacie do późniejszego zaspokojenia pozostałych wierzycieli. Mirosław A. Kamiński Autor jest syndykiem, członkiem Stowarzyszenia Praktyków Prawa Upadłościowego i Likwidatorów, rzecznikiem prasowym Ogólnopolskiej Federacji Stowarzyszeń Syndyków i Likwidatorów |