 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
|
 |
 |
|
|
|
 |
|
|
|
Publikacje
| Wyszukaj publikacje zawierające tekst: | |||
| wersja do druku |
| Zbycie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką. |
| PRAWO UPADŁOŚCIOWE. OBRÓT WIERZYTELNOŚCIAMI Zbycie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką. W sytuacji gdy rynkiem rządzi „trudny pieniądz”, w obrocie gospodarczym coraz częściej funkcję pieniądza zaczynają pełnić zbywane – przelewane wierzytelności. Gdy transakcje dotyczą wierzytelności należnych od upadłego, nabywanie uprawnień do zabezpieczeń rzeczowych z nimi związanych może być jednak ograniczone. Wpis hipoteki umownej (dokonany za wiedzą i zgodą dłużnika) ustanowionej na nieruchomości dłużnika jest powszechnie stosowanym instrumentem zabezpieczenia wierzytelności w obrocie gospodarczym i relacjach umownych. Szczególnie często zabezpieczenie to wykorzystywane jest w stosunkach z bankami. Jest to instrument wartościowy, bowiem ze swej natury, jako zabezpieczenie rzeczowe (przypisane do nieruchomości) jest całkowicie niezależny od sytuacji finansowej dłużnika. Jego przewagą nad innymi sposobami zabezpieczenia jest także dostępność wiedzy o jego istnieniu, realizowana przez ustawową jawność ksiąg wieczystych. Potencjalny nabywca prawa własności czy użytkowania wieczystego nieruchomości ma możliwość, a w dobrze pojętym własnym interesie powinien to uczynić, przed podjęciem decyzji zbadać stan obciążeń tego prawa. Hipoteka po ogłoszeniu upadłości Hipoteka dobrze chroni interes wierzyciela w przypadku wystąpienia u dłużnika problemów ze spłatą zobowiązania, także w okolicznościach, gdy zobowiązany uznany zostanie za upadłego. Należy jednak zdawać sobie sprawę z faktu, że w pewnych okolicznościach przepisy obowiązującego prawa upadłościowego w istotny sposób zmieniają (ograniczają) możliwość korzystania z hipoteki umownej i przymusowej. Wpisanie hipoteki jako zabezpieczenia wierzytelności w niektórych sytuacjach uniemożliwia art. 27 obowiązującego prawa upadłościowego, który stanowi, iż: „po ogłoszeniu upadłości żaden wierzyciel nie może uzyskać przeciwko upadłemu prawa zastawu ani wpisu do ksiąg wieczystych lub wpisu w rejestrze celem zabezpieczenia wierzytelności, chociażby powstała ona przed ogłoszeniem upadłości”. Poprzez fakt ogłoszenia upadłości dłużnika powstaje zatem bezwzględny zakaz dokonania wpisu hipoteki dotyczącej nieruchomości wchodzącej w skład masy upadłości nawet wtedy, gdy wierzytelność powstała przed ogłoszeniem upadłości, a w sądzie oczekiwał już prawidłowo złożony wniosek o dokonanie wpisu. Jeżeli sąd z jakichkolwiek względów wpisu przed ogłoszeniem upadłości nie dokonał, to po ogłoszeniu upadłości byłoby to już niedopuszczalne. Istnienie wpisu hipoteki w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości dłużnika ma pierwszorzędne znaczenie dla możliwości zaspokojenia wierzyciela w ogóle, w szczególności zaś w postępowaniu upadłościowym. Zgodnie z art. 204 p.u. wierzytelności zabezpieczone hipoteką należne Skarbowi Państwa i Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych będą zaspokajane w kategorii 2a (w tym przypadku do 50 proc. uzyskanej ceny), zaś należne pozostałym wierzycielom (także zabezpieczone m.in. hipoteką) w kategorii 2b. Daje to w oczywisty sposób wymienionym wyżej wierzycielom uprzywilejowaną pozycję wobec pozostałych wierzycieli z tzw. obrotu gospodarczego, zaspokajanych dopiero w kategorii szóstej. Jak się wydaje, wprowadzając do prawa upadłościowego przepis art. 27, ustawodawca chciał uniemożliwić niektórym wierzycielom uzyskania przewagi nad pozostałymi. A byłoby to możliwe przez dokonanie przez nich pewnych czynności prawnych bezpośrednio przed upadłością lub już po jej ogłoszeniu. O powyższej intencji ustawodawcy świadczy dobitnie także przepis art. 35 par. 1 p.u. wyłączający możliwość potrącenia, jeżeli dłużnik nabył wierzytelność w drodze przelewu lub indosu po ogłoszeniu upadłości albo nabył ją w ciągu ostatniego roku przed datą ogłoszenia upadłości, wiedząc o istnieniu podstawy do jej ogłoszenia. Ograniczone możliwości modyfikowania hipoteki Przypadki obrotu wierzytelnościami upadłego w czasie trwania postępowania zdarzają się bardzo często, tym częściej, iż w sytuacji „trudnego pieniądza” wierzytelności często same zaczynają pełnić rolę pieniądza w obrocie gospodarczym. Bywają zbywane, same lub w większych kompleksach majątkowych, zastawiane, przewłaszczane itd. Bywa, że są to wierzytelności zabezpieczone z przywiązanym do nich zabezpieczeniem – hipoteką. I w takich właśnie przypadkach pojawia się istotny problem prawny: czy przepis art. 27 p.u. stanowi wyłącznie przeszkodę wpisania nowych hipotek, czy też trzeba uznać, że ogranicza on także każdą możliwość modyfikacji hipotek już wpisanych, na przykład przez wpisanie jedynie zmiany wierzyciela. Jak się wydaje, jednoznacznie przepisy tego zagadnienia nie przesądzają. Brak jest w sprawie orzecznictwa, nie ma publikacji w literaturze przedmiotu. W moim przekonaniu, jeżeli hipoteka na rzecz wierzyciela była wpisana do księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości dłużnika jeszcze przed jego upadłością, to w sytuacji dokonania przelewu tej wierzytelności na rzecz osoby trzeciej po ogłoszeniu upadłości, zarówno wpis nowej hipoteki, jak i wpis choćby jedynie zmiany wierzyciela nie powinny być dopuszczalne. Sprzeciwia się temu art. 27 p.u., zaś wyraźnie wzmacnia to przekonanie art. 204 par. 3 prawa upadłościowego, który stanowi iż: „wierzytelność nabyta w drodze przelewu lub indosu po ogłoszeniu upadłości będzie zaspokojona w kategorii szóstej, o ile nie ulega uiszczeniu w kategorii dalszej”. Wierzytelności szóstej kategorii Kategoria szósta na liście wierzytelności, jak wiadomo, jest przeznaczona dla wierzytelności niekorzystających z żadnego zabezpieczenia. Według przepisów kodeksu cywilnego (art. 510 par. 1) oraz ustalonej doktryny wszystkie przypadki zbycia wierzytelności (umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności) uznaje się ipso iure za powodujące skutek polegający na dokonaniu przelewu wierzytelności. Wynika stąd, że każda umowa zbycia wierzytelności, należnej od upadłego, a dokonana po ogłoszeniu upadłości winna podlegać regulacji art. 204 par. 3 p.u., czyli wierzytelność nabyta w ten sposób podlega zaspokojeniu w kategorii szóstej – o ile nie ulega uiszczeniu w kategorii dalszej. Ponieważ przepis powyższy nie odnosi się w żaden sposób do istnienia bądź braku zabezpieczenia przelanej wierzytelności, zatem mniemać należy, iż nawet wpisana hipoteka nie miałaby tu znaczenia. Stąd wniosek, że opisane powyżej rozporządzenie wierzytelnością – na mocy przepisów art. 27 oraz 204 par. 3 p.u. pozbawiło nabywcę wierzytelności hipotecznej zabezpieczenia, mimo że według art. 79 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (k.w.h.), wierzytelność hipoteczna nie może być przeniesiona bez hipoteki, zaś hipoteka nie może być w żadnym wypadku przeniesiona bez wierzytelności, którą zabezpiecza. W zaistniałej kolizji norm prawnych pierwszeństwo należy dać, jak sądzę, przepisom prawa upadłościowego, które wobec ustawy o księgach wieczystych mają charakter przepisów szczególnych. Mirosław A. Kamiński |